Kto wymyślił kalendarz gregoriański?

Zapisujemy w nim ważne daty, sprawdzamy nadchodzące święta, a nierzadko i tworzymy istotne dla nas notatki. Kalendarz – bo o nim mowa – jest jednym z przedmiotów, który umożliwia codzienne funkcjonowanie w sposób zaplanowany i zorganizowany. Bez niego trudno byłoby umówić wizytę do lekarza, zaprosić znajomych na przyjęcie urodzinowe czy zaplanować wakacyjny wyjazd; wszak nikt nie chce się umawiać na 238 lub 391 dni do przodu. Jaka jest geneza współcześnie używanego przez nas kalendarza gregoriańskiego? Kto zadecydował, że dotychczasowy wyznacznik dat zostanie przebudowany? Jak zmieniło się życie po rezygnacji z kalendarza juliańskiego na rzecz gregoriańskiego?

Historia kalendarza gregoriańskiego – lek na juliańskie bolączki

Pierwotnym kalendarzem, który stosowano w starożytnej i średniowiecznej Europie na szeroką skalę był kalendarz juliański. Opracowany on został na życzenie Juliusza Cezara (stąd nazwa „juliański”) na podstawie obserwacji astronomicznych i meteorologicznych. Decyzję tę podjęto wskutek „rozregulowania się” kalendarza rzymskiego: na przestrzeni 700 lat pominięto aż 80 dni, co spowodowało trwanie roku 46 p.n.e. przez aż 445 dni (tzw. annus confusionis – rok bałaganu). Niestety, jak się później okazało, kalendarz juliański również nie należał do precyzyjnych datowników – wystarczy wspomnieć o niedbałości liczenia lat przestępnych, co spowodowało niemałe zamieszanie w 4 roku p.n.e.
Odpowiedzią i ostateczną reformą na juliańską niedokładność stał się kalendarz gregoriański. Powstał on w 1582 roku jako owoc prac włoskiego lekarza Luigiego Giglio, a oficjalnego wprowadzenia w życie dokonał papież Grzegorz XII. Oficjalnym dokumentem w tym zakresie stała się bulla papieska „Inter gravissimas” (z łaciny: Między najważniejszymi”), wedle której wdrażano zmiany kalendarzowe. Kalendarz gregoriański jest o wiele precyzyjniejszy od juliańskiego poprzednika: zapobiega opóźnieniu względem roku zwrotnikowego, jak również precyzyjnie określa lata przestępne.

Proces zmiany kalendarza juliańskiego na gregoriański

Samą decyzję o wdrożeniu nowego kalendarza podjęto 24 lutego 1582 roku, a pierwsze kroki w kierunku faktycznej zmiany zaplanowano na 4 października 1582 roku. Taki półroczny „vacatio legis” był konieczny ze względu na ograniczenia transmisji danych – Grzegorz XII chciał, by informacja dotarła do jak największej grupy państw chrześcijańskich. Decyzję o wdrożeniu kalendarza gregoriańskiego podjęto w Polsce, Hiszpanii, Portugalii oraz większej części Włoch; w kolejnych latach dołączały kraje takie jak Francja, Cesarstwo Rzymskie czy Węgry. Znacznie później, to jest na przełomie XVII i XVIII wieku dołączyły państwa, w których dominowały wyznania protestanckie (np. anglikańska Wielka Brytania czy kalwinistyczne Niderlandy).

Nowy kalendarz przewidywał kilka istotnych zmian, spośród których warto wskazać następujące:

• Po 4 października 1582 roku następuje bezpośrednio 15 października. Zabieg ten miał na celu „podgonienie” opóźnienia wynikającego z nieprawidłowego liczenia lat przestępnych.
• Brakujące 10 dni nie wlicza się jako termin zwrotu pożyczki lub zastawu. Jeśli więc ktoś pożyczył kwintal zboża 1.10.1582 roku na tydzień, to zwrot nastąpić miał 18.10.1582 roku, a nie 8.10.1582 roku.
• Pełne setki lat (np. 1700, 1800, itd.) nie będą latami przestępnymi, o ile nie dzielą się przez 4. Jeśli rok „pełnosetkowy” dzieli się przez 4 (np. 1600, 2000, itd.), wówczas będzie on rokiem przestępnym.

Te decyzje wywołały spore poruszenie, jednak w kolejnych latach stopniowo przyzwyczajano się do udoskonalonego kalendarza. Dziś jesteśmy przyzwyczajeni do układu gregoriańskiego i – na szczęście – nie grozi nam powtórka z annus confusionis. Coraz większą popularnością cieszą się również ilustrowane kalendarze z tematycznymi grafikami lub rodzinnymi zdjęciami. Warto więc nabyć foto kalendarze na 2021 rok, dzięki czemu będziemy mogli na bieżąco zaznaczać istotne dla siebie daty.