Ślepota twarzy ciekawostki

Ślepota twarzy, znana jako prozopagnozja, to neurologiczne zaburzenie polegające na trudności lub niemożności rozpoznawania twarzy, nawet bardzo bliskich osób. Osoby z tą przypadłością mogą bez trudu rozpoznawać obiekty, kolory, głosy, a nawet emocje wyrażane na twarzy, ale nie są w stanie powiedzieć, kogo widzą, jeśli bazują jedynie na wyglądzie twarzy.

Nie jest to problem ze wzrokiem, lecz z przetwarzaniem informacji wzrokowej w mózgu.

20 ciekawostek o ślepocie twarzy

1. Ślepota twarzy (prozopagnozja) została po raz pierwszy opisana naukowo w 1947 roku przez niemieckiego neurologa Joachima Bodamera. Nazwa pochodzi z greckiego: „prosopon” oznacza twarz, a „agnosia” to brak rozpoznania. Bodamer badał żołnierzy z urazami mózgu po II wojnie światowej.

zobacz: 54 ciekawostki o mózgu

2. Choroba występuje u około 2,5% populacji światowej, co oznacza, że dotyka około 190 milionów ludzi na całym świecie. Mimo to pozostaje stosunkowo mało znana.

3. Istnieją dwa główne typy ślepoty twarzy: nabyta (spowodowana urazem mózgu lub udarem) i wrodzona (obecna od urodzenia). Około 80% przypadków to prozopagnozja wrodzona..

4. Za rozpoznawanie twarzy odpowiada głównie obszar mózgu zwany „fuziform face area” (FFA), odkryty w 1997 roku przez Nancy Kanwisher z MIT. Ten region znajduje się w płacie skroniowo-potylicznym i aktywuje się specyficznie podczas patrzenia na twarze.

5. Ślepota twarzy nie wpływa na inne aspekty wzroku. Osoby z tą chorobą mają normalną ostrość wzroku i mogą bez problemu rozpoznawać przedmioty, zwierzęta, czy nawet części twarzy oddzielnie. Problem polega wyłącznie na integracji tych elementów w całość.

6. Pierwszy udokumentowany przypadek prozopagnozji wrodzonej został opisany w 1976 roku przez Andrew Kertesza. Pacjent nie potrafił rozpoznać nawet własnej twarzy w lustrze, ale funkcjonował normalnie w innych aspektach życia.

7. Badania z 2006 roku wykazały, że jeśli jedno z rodziców ma ślepotę twarzy, prawdopodobieństwo wystąpienia jej u dziecka wynosi około 50%.

8. W 1988 roku psycholog Hadyn Ellis wprowadził terminy „prozopagnozja jawna” (pacjent wie, że ma problem) i „ukryta” (nieświadoma trudność w rozpoznawaniu twarzy). Ta druga forma jest znacznie częstsza i często pozostaje niezdiagnozowana przez całe życie.

9. Neuropsycholog Antonio Damasio w latach 80. XX wieku wykazał, że niektóre osoby ze ślepotą twarzy wykazują fizjologiczne reakcje na znajome twarze, mimo że świadomie ich nie rozpoznają. To zjawisko nazwano „ukrytym rozpoznawaniem”.

10. Pierwszy test diagnostyczny ślepotę twarzy – Cambridge Face Memory Test, został opracowany w 2006 roku przez Brada Duchaine’a z Dartmouth College. Test polega na zapamiętywaniu i rozpoznawaniu 72 różnych twarzy.

Autor: Pasjonat

11. W książce „The Tell-Tale Brain” V.S. Ramachandrana znajdujemy opis pacjenta, który po udarze mózgu rozpoznawał twarze zwierząt lepiej niż ludzkie. To odkrycie doprowadziło do zrozumienia, że mózg ma oddzielne „moduły” dla różnych kategorii twarzy, co potwierdza istnienie wyspecjalizowanych obwodów neuronalnych.

12. Oliver Sacks w „Człowieku, który pomylił żonę z kapeluszem” opisuje przypadek prozopagnozji, gdzie pacjent nie tylko nie rozpoznawał twarzy, ale także gubił się w rozróżnianiu obiektów podobnych kształtów. Sacks zauważył, że choroba często współwystępuje z innymi formami agnozji wzrokowej.

13. Według badań przedstawionych w „Face Blind” Miki Nakat, osoby z prozopagnozją rozwijają niezwykłe strategie kompensacyjne. Jedna z pacjentek rozpoznawała ludzi po sposobie chodzenia z odległości 100 metrów, a inna zapamiętywała unikalne szczegóły ubioru każdej napotkanej osoby.

14. Osoby z łagodną ślepotą twarzy często lepiej rozpoznają twarze znanych osób niż bliskich znajomych, ponieważ twarze celebrytów są im pokazywane wielokrotnie z różnych kątów i w różnym oświetleniu.

15. Dzieci z prozopagnozją często są błędnie diagnozowane jako mające problemy społeczne lub autyzm.

Autor: Antykwariusz

16. Istnieje niesamowita odmiana prozopagnozji zwana „prozopagnozją selektywną”, gdzie pacjenci nie potrafią rozpoznać twarzy konkretnej rasy lub płci, ale doskonale radzą sobie z innymi. Dr. James Tanaka z University of Victoria dokumentuje przypadek kobiety, która po udarze przestała rozpoznawać twarze mężczyzn, ale bez problemu identyfikowała kobiety. Badania fMRI wykazały, że u tej pacjentki uszkodzeniu uległ specyficzny fragment kory mózgowej odpowiedzialny za przetwarzanie cech typowo męskich rysów twarzy.

17. Niezwykle rzadka forma choroby to „prozopagnozja transformacyjna”, opisana po raz pierwszy w 2019 roku przez zespół z Johns Hopkins. Pacjenci z tą odmianą widzą twarze, ale w zniekształconej formie, np. z oczami w miejscu ust lub z podwójnym nosem. Jedna z pacjentek opisywała, że przez trzy miesiące po udarze widziała wszystkie twarze jako „twarze demonów” z wyłupiastymi oczami i przekrzywionymi ustami, co doprowadziło ją do całkowitej izolacji społecznej zanim zdiagnozowano prawdziwą przyczynę.

18. Badania z 2021 roku przeprowadzone przez Harvard Medical School odkryły zjawisko „prozopagnozji kompensacyjnej” u niektórych artystów i projektantów. Te osoby, mimo że cierpią na prosopagnozję, tworzą niezwykle realistyczne portrety, ponieważ koncentrują się na pojedynczych elementach twarzy z mikroskopijną precyzją. Malarka Sarah Bainbridge z tej grupy potrafi odwzorować każdy pojedynczy włosek na brwi, ale nie rozpozna ukończonego portretu jako przedstawienia konkretnej osoby.

19. Najbardziej ekstremalna forma prosopagnozji to „prosopagnozja totalna”, która dotyka zaledwie 0,01% populacji. Osoby z tą odmianą nie tylko nie rozpoznają twarzy, ale także nie potrafią odróżnić twarzy od innych obiektów. Dr. Marlene Behrmann z Carnegie Mellon opisuje pacjenta, który przez 34 lata swojego życia nie wiedział, że to co inni nazywają „twarzą” to coś innego niż zwykły obiekt.

20. Najnowsze badania z 2023 roku przeprowadzone przez MIT i Harvard odkryły, że niektóre osoby z prozopagnozją mają niezwykłą zdolność zwaną „super-rozpoznawaniem głosów”. Te osoby potrafią zidentyfikować człowieka po zaledwie dwóch sekundach słuchania jego głosu, nawet jeśli słyszały go tylko raz kilka lat wcześniej. Dr. Josh McDermott wykazał, że u tych pacjentów obszary mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie dźwięków są o 40% większe niż u osób zdrowych, co może być mechanizmem kompensacyjnym rozwiniętym przez mózg w odpowiedzi na deficyt w rozpoznawaniu twarzy. Jedna z badanych osób potrafiła rozpoznać 847 różnych głosów w teście, podczas gdy średnia dla populacji wynosi 23 głosy.

Autor: Cecily

Ślepota twarzy pytania

Co jest przyczyną ślepoty twarzy?

U podstaw leży najczęściej uszkodzenie zakrętu wrzecionowatego (fusiform gyrus), szczególnie jego prawej części w obrębie płata skroniowego. To region mózgu silnie zaangażowany w rozpoznawanie twarzy. Prozopagnozja może być nabyta, najczęściej w wyniku udaru mózgu, urazu czaszki lub encefalopatii, ale istnieje także forma wrodzona, niezwiązana z uszkodzeniem mózgu, która może mieć komponent genetyczny.

Jak często występuje?

Szacuje się, że nawet 2% populacji może doświadczać wrodzonej prozopagnozji w jakiejś formie, co czyni ją znacznie powszechniejszą, niż jeszcze do niedawna sądzono.

Czy osoby z prozopagnozją nie rozpoznają twarzy w ogóle?

W ciężkich przypadkach nie rozpoznaują. W lżejszych przypadkach mogą rozpoznawać rysy twarzy jako znajome, ale nie potrafią przypisać ich do konkretnej osoby. Często polegają na dodatkowych wskazówkach, takich jak głos, sylwetka, sposób chodzenia, ubranie czy kontekst sytuacyjny. To rozpoznawanie kompensacyjne, które bywa zawodne.

Jak diagnozuje się ślepotę twarzy?

Najczęściej stosowanym narzędziem jest Cambridge Face Memory Test (CFMT), który ocenia zdolność zapamiętywania i rozpoznawania twarzy. Dodatkowo stosuje się wywiady kliniczne i testy neuropsychologiczne. Obrazowanie mózgu, jak fMRI, może wykazać zmniejszoną aktywność w obszarach odpowiedzialnych za rozpoznawanie twarzy.

Czy ślepotę twarzy można wyleczyć?

Nie ma obecnie znanego leczenia, które przywracałoby zdolność automatycznego rozpoznawania twarzy. Terapie koncentrują się na strategiach kompensacyjnych i technikach adaptacyjnych. Badania nad neuroplastycznością i treningami wzrokowymi trwają, ale wyniki są wciąż ograniczone.

Czy zaburzenie to występuje u dzieci?

Tak, ale wrodzona prozopagnozja u dzieci jest trudna do wykrycia, ponieważ dziecko często nie wie, że jego sposób rozpoznawania ludzi różni się od innych. Objawy mogą obejmować trudności w śledzeniu postaci w filmach, mylenie kolegów w szkole czy niemożność rozpoznania nauczyciela po zmianie fryzury.

Czy ślepota twarzy to objaw autyzmu?

Nie jest to objaw autyzmu, ale bywa z nim współwystępująca. Niektóre osoby w spektrum autyzmu mają trudności z rozpoznawaniem twarzy, jednak prozopagnozja jako jednostka chorobowa może występować również niezależnie, u osób neurotypowych.

Jakie znane osoby cierpiały na to zaburzenie?

Wśród znanych osób, które publicznie mówiły o swojej prozopagnozji, jest Oliver Sacks – neurolog i pisarz, który opisywał ją w książce „Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem”. Aktor Brad Pitt również przyznał w wywiadach, że zmaga się z trudnościami w rozpoznawaniu twarzy, co wpływa na jego życie społeczne.

Czy technologia może pomóc osobom z tym zaburzeniem?

Tak, technologia staje się coraz większym wsparciem. Aplikacje oparte na sztucznej inteligencji potrafią rozpoznawać twarze i podpowiadać, kto jest na zdjęciu. Eksperymentalne okulary z funkcją rozpoznawania twarzy w czasie rzeczywistym (np. Microsoft Seeing AI) mogą w przyszłości stanowić dużą pomoc w orientacji społecznej.

Czy prozopagnozja wpływa na pamięć?

Nie, zaburzenie to nie jest związane z ogólną pamięcią, inteligencją ani wzrokiem. Osoba może pamiętać głos danej osoby, szczegóły rozmowy, nazwisko czy fakty biograficzne, ale nadal nie rozpozna jej twarzy, gdy zobaczy ją ponownie.

Czy ślepota twarzy wpływa na codzienne życie?

Zdecydowanie tak. Osoby z tym zaburzeniem często unikają interakcji społecznych, czują się zawstydzone, niezręczne lub wycofane. Nie rozpoznanie współpracownika lub bliskiego członka rodziny może prowadzić do poważnych nieporozumień. Niektórzy opisują swoje doświadczenie jako „życie w świecie bez twarzy”, w którym wszyscy wyglądają tak samo.

Jak osoby z tym zaburzeniem radzą sobie zawodowo?

Zależy to od stopnia zaawansowania zaburzenia. W wielu przypadkach osoby te rozwijają bardzo skuteczne strategie kompensacyjne. Osoby z lekką prozopagnozją mogą doskonale funkcjonować w zawodach, które nie wymagają ciągłego rozpoznawania dużej liczby osób. Jednak w niektórych przypadkach zaburzenie może wykluczyć zawody wymagające szybkiej identyfikacji ludzi, jak np. służby mundurowe.

Czy możliwe jest, że ktoś ma łagodną postać ślepoty twarzy i nie wie o tym?

Zdecydowanie tak. Wiele osób przez lata żyje z przekonaniem, że są „słabi w twarzach” lub po prostu nieprzywiązani do wyglądu innych ludzi. Dopiero po przeczytaniu o prozopagnozji rozumieją, że to, co uważali za cechę charakteru, jest neurologiczną różnicą w sposobie przetwarzania informacji.

Co mówią badania o mózgu osób z tym zaburzeniem?

Obrazowanie funkcjonalne pokazuje, że aktywność w tzw. Fusiform Face Area (FFA) jest znacząco zmniejszona u osób z prozopagnozją. U osób zdrowych ten obszar aktywuje się gwałtownie przy każdorazowym spojrzeniu na twarz, nawet jeśli nie jest to twarz znajoma. U osób z tym zaburzeniem reakcja ta jest osłabiona lub nieobecna. Neurobiolodzy uważają FFA za jedno z najlepiej udokumentowanych „wyspecjalizowanych centrów funkcjonalnych” mózgu.