Anyż ciekawostki

Anyż (biedrzeniec anyż) to jednoroczna roślina z rodziny selerowatych, pochodząca z rejonu wschodniego basenu Morza Śródziemnego, głównie z Egiptu i Azji Mniejszej.

Naukowa nazwa: Pimpinella anisum L.

17 ciekawostek o anyżu

1. Anyż pochodzi z basenu Morza Śródziemnego i był już znany starożytnym Egipcjanom około 1500 roku p.n.e. Nasiona anyżu znajdowano w grobowcach faraonów jako dary dla zmarłych w podróży do zaświatów.

2. W starożytnym Rzymie anyż był tak cenny, że służył jako środek płatniczy. Pliniusz Starszy w „Historii naturalnej” opisał anyż jako jedną z najdroższych przypraw, wartą swojego ciężaru w srebrze.

3. Pierwsze zapiski o uprawie anyżu w Polsce pochodzą z XV wieku z klasztorów benedyktyńskich. Mnisi uprawiali go w ogrodach ziołowych i używali do produkcji leków oraz nalewek leczniczych.

4. Anyż zawiera od 2 do 6% olejku eterycznego, w którym głównym składnikiem jest anetol stanowiący 80-90% całości. To właśnie anetol nadaje anyżowi charakterystyczny słodkawy, korzenny aromat przypominający lukrecję.

5. W średniowiecznej Europie anyż był przepisywany jako lekarstwo na niemal wszystkie dolegliwości. Średniowieczny lekarz Avicenna zalecał go na problemy trawienne, kaszel, bezsenność i nawet jako afrodyzjak.

6. Podczas wielkiej zarazy w XIV wieku anyż sprzedawano na wagę złota jako rzekomy środek ochronny przed chorobą. Ludzie nosili woreczki z nasionami anyżu przy sobie, wierząc, że ochronią ich przed zakażeniem.

7. Kolumb zabrał ze sobą nasiona anyżu w podróż do Ameryki w 1492 roku. Był to jeden z pierwszych europejskich przypraw, które dotarły na Nowy Kontynent i zostały tam zaaklimatyzowane.

8. W XVI wieku Hiszpania i Portugalia kontrolowały handel anyżem na świecie. Jeden funt nasion anyżu kosztował tyle samo co trzy funty pieprzu, który sam w sobie był niezwykle drogi.

9. Pierwsza fabryka olejku anyżowego w Europie została założona w 1578 roku w Bolonii przez rodzinę Aldrovandi. Produkowany tam olejek eksportowano do całej Europy jako luksusowy produkt.

Autor: Pasjonat

10. Anyż zawiera unikalne związki fenolowe, które wykazują działanie 50 razy silniejsze niż witamina E w neutralizowaniu wolnych rodników. To właśnie dlatego olejek anyżowy był historycznie używany do konserwowania żywności.

11. Anyż jest jedną z nielicznych roślin, które wykazują działanie estrogenopodobne. Kobiety w starożytnej Grecji pijały napary z anyżu, aby zwiększyć laktację i złagodzić dolegliwości menstruacyjne.

12. Anyż zawiera 16 różnych związków o działaniu przeciwkaszlowym, co czyni go jednym z najbogatszych naturalnych źródeł substancji łagodzących kaszel.

Autor: Antykwariusz

13. Nasiona anyżu mają niezwykłą właściwość zwaną „efektem Ouzo” (od greckiego alkoholu anyżowego). Gdy olejek anyżowy miesza się z wodą, powstaje mlecznobiała emulsja, która przy różnych stężeniach alkoholu tworzy fascinujące wzory spiralne i fraktalne widoczne pod mikroskopem. Ten sam efekt można zaobserwować w naturze, gdy krople rosy opadają na liście anyżu o świcie – tworzą się mikroskopijne, perłowe spirale o średnicy zaledwie 0,3 milimetra.

14. Anyż ma zdumiewającą zdolność do „komunikacji chemicznej” z innymi roślinami. Gdy roślina anyżu jest zaatakowana przez szkodniki, wydziela do powietrza specjalne związki zwane allomononami, które ostrzegają sąsiednie rośliny o niebezpieczeństwie. W odpowiedzi inne rośliny zaczynają produkować własne substancje odstraszające owady. Co więcej, anyż może „pamiętać” te ataki – rośliny, które były wcześniej narażone na szkodniki, reagują na zagrożenie nawet 72 godziny szybciej niż te, które nigdy nie były atakowane.

15. Najbardziej niezwykłym gatunkiem anyżu jest Pimpinella corymbosa z górskich regionów Turcji, który rośnie wyłącznie na wysokości powyżej 2200 m n.p.m. Ta odmiana wytwarza nasiona o kolorze głębokiej purpury, które zawierają 12% olejku eterycznego (dwukrotnie więcej niż zwykły anyż) i dodatkowo produkują substancję zwaną corymbozyn, która świeci bladozielonym światłem pod lampą UV. Lokalny lud zbiera te nasiona tylko w pełnię księżyca, twierdząc, że wtedy świecą najjaśniej.

16. Anyż posiada unikalną zdolność do wpływania na percepcję smaku przez następne 6-8 godzin po spożyciu. Związek zwany anyzaldehydem wiąże się z receptorami smakowymi w taki sposób, że wszystkie słodkie potrawy spożyte po anyżu wydają się jeszcze słodsze, a gorzkie – znacznie łagodniejsze. Dlatego w tradycyjnej kuchni tureckiej anyż dodaje się na początku posiłku jako „przygotowanie podniebienia”. Co fascynujące, efekt ten nie działa u około 3% populacji, która ma genetyczną mutację receptorów smakowych.

17. Najstarsze nasiona anyżu, które zachowały zdolność kiełkowania, odkryto w 2019 roku w egipskiej świątyni w Kom Ombo. Nasiona te miały 4200 lat i znajdowały się w hermetycznie zamkniętej glinianej amforze pokrytej warstwą naturalnej żywicy. Kiedy археolodzy spróbowali je wysiać, 12% nasion wykiełkowało, dając początek roślinom o niezwykle intensywnym aromacie. Genetycy odkryli, że te starożytne nasiona zawierają odmiany genów odpowiedzialnych za produkcję olejków eterycznych, które zaginęły we współczesnych odmianach anyżu. Obecnie nasiona te są podstawą programu restytucji starożytnych odmian anyżu w Ogrodzie Botanicznym w Kairze.

Autor: Pasjonat

Anyż pytania

Jak wygląda roślina anyżu?

Anyż dorasta zwykle do 50–70 cm wysokości. Ma pierzaste liście i drobne, białe kwiaty zebrane w baldachy typowe dla rodziny selerowatych. Owocem jest rozłupnia, która rozpada się na dwa podłużne rozłupki, nazywane potocznie „ziarnami anyżu”. To właśnie te nasiona są surowcem przyprawowym i leczniczym.

Czy anyż to to samo co anyż gwiazdkowy?

Nie, to dwie zupełnie różne rośliny. Anyż gwiazdkowy (Illicium verum) pochodzi z Azji Wschodniej i należy do rodziny cytryńcowatych. Mimo podobnego smaku zawdzięczanego obecności anetolu, ma inną budowę botaniczną i pochodzenie. Anyż właściwy to roślina śródziemnomorska o drobnych nasionach, podczas gdy anyż gwiazdkowy ma charakterystyczne, twarde, ośmioramienne owoce.

Jak smakuje anyż i co nadaje mu ten aromat?

Anyż ma słodki, intensywny smak z dominującą nutą lukrecji i kopru włoskiego. Jego charakterystyczny aromat zawdzięcza głównie związkowi chemicznemu zwanemu anetolem, który stanowi nawet 90% olejku eterycznego. Anetol jest również obecny w koperku, bazylii i estragonie, ale to w anyżu osiąga najwyższe stężenie, co sprawia, że zapach jest tak wyrazisty.

Jakie właściwości lecznicze ma anyż?

Anyż od wieków stosowany jest w medycynie naturalnej. Działa wykrztuśnie, przeciwskurczowo, wiatropędnie i lekko uspokajająco. Olejek anyżowy wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Stosuje się go przy kaszlu, niestrawności, wzdęciach i kolkach. W dawnej medycynie arabskiej uważano, że „oczyszcza głowę i wzmacnia mózg”. Współczesne badania potwierdzają jego delikatne działanie estrogenopodobne, co może być pomocne w łagodzeniu objawów menopauzy.

Czy anyż ma zastosowanie w kuchni?

Tak, bardzo szerokie. W kuchni używa się zarówno całych nasion, jak i zmielonych, a także olejku eterycznego. Anyż jest składnikiem pieczywa (np. chleba litewskiego), ciast, ciasteczek i nalewek. W Indiach wchodzi w skład mieszanki przyprawowej masala, a w kuchni niemieckiej – w bożonarodzeniowych ciasteczkach Anisplätzchen. W krajach arabskich popularna jest herbata anyżowa, zaś we Francji, Grecji i Turcji – anyżowe alkohole, takie jak pastis, ouzo czy raki.

Czy anyż działa na układ trawienny?

Tak, działa silnie rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Łagodzi bóle brzucha, skurcze jelit, kolki niemowlęce i objawy zespołu jelita drażliwego (IBS). Herbata z anyżu lub napar z mieszanki anyżu, kopru i kminku są powszechnie polecane na wzdęcia i problemy trawienne. W badaniach wykazano, że olejek anyżowy przyspiesza opróżnianie żołądka i zmniejsza fermentację w jelitach.

Jakie składniki chemiczne zawiera anyż?

Głównym składnikiem nasion jest olejek eteryczny (od 1,5 do 5% masy), z dominującym anetolem (do 90%). Zawiera też estragol, aldehyd anyżowy, kwasy fenolowe, flawonoidy i białka (ok. 20%), a także wapń, fosfor, żelazo i magnez. W niektórych badaniach wykazano, że anetol ma właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne.

Czy anyż ma działanie hormonalne?

Anetol i inne związki zawarte w anyżu mają delikatne działanie fitoestrogenne, czyli naśladują działanie kobiecych hormonów. Z tego względu anyż był tradycyjnie stosowany jako środek łagodzący bóle menstruacyjne i objawy menopauzy. Badania z 2012 roku opublikowane w „Iranian Journal of Pharmaceutical Research” wykazały, że ekstrakt z anyżu może zmniejszyć częstotliwość uderzeń gorąca u kobiet w okresie menopauzy.

Czy można stosować anyż u dzieci?

Tak, ale z ostrożnością i wyłącznie w formie łagodnych naparów. Anyż bywa składnikiem herbatek na kolki dla niemowląt, jednak zaleca się unikanie nadmiaru, ponieważ olejek eteryczny w dużych ilościach może działać drażniąco. Nie wolno podawać dzieciom czystego olejku anyżowego doustnie. Wystarczą 1–2 ziarenka na filiżankę herbatki dla niemowlęcia.

Jak przechowywać anyż, żeby nie stracił właściwości?

Nasiona anyżu najlepiej przechowywać w szczelnych, szklanych pojemnikach z dala od światła i wilgoci. Optymalna temperatura to 15–20°C. W takich warunkach zachowują świeżość i aromat nawet przez 2 lata. Zmielony anyż traci zapach szybciej, dlatego najlepiej mielić go tuż przed użyciem.

Czy anyż może powodować skutki uboczne?

W małych ilościach jest bezpieczny, ale w nadmiarze może powodować bóle głowy, nudności i reakcje alergiczne. Rzadko, ale notowano przypadki nadwrażliwości na anetol. Osoby chore na epilepsję lub przyjmujące leki hormonalne powinny skonsultować się z lekarzem przed spożywaniem dużych ilości anyżu lub jego olejku.

Czy anyż ma zastosowanie w kosmetyce?

Tak, głównie dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym i zapachowym. Olejek anyżowy jest wykorzystywany w pastach do zębów, płynach do płukania jamy ustnej, perfumach i balsamach. W niektórych kosmetykach naturalnych występuje jako składnik regulujący przetłuszczanie skóry i wspomagający leczenie łupieżu.

Jaka jest różnica między olejkiem anyżowym a ekstraktem?

Olejek anyżowy to stężony destylat parowy z nasion, bogaty w anetol. Ma silne działanie i należy go stosować ostrożnie, zwykle rozcieńczony. Ekstrakt anyżowy to rozcieńczony roztwór w alkoholu, używany głównie jako aromat w cukiernictwie i kuchni. 1 ml czystego olejku może odpowiadać nawet 20 ml ekstraktu pod względem intensywności smaku.

Dlaczego anyż kojarzony jest z alkoholem?

Wiele tradycyjnych alkoholi bazuje na anyżu ze względu na jego intensywny, odświeżający smak. Ouzo z Grecji, arak z Libanu, sambuca z Włoch i pastis z Francji zawierają ekstrakt z anyżu i często stają się mlecznobiałe po dodaniu wody, co wynika z procesu znanego jako efekt louche – anetol wytrąca się, tworząc zawiesinę. Fenomen ten nie tylko przyciąga wzrok, ale też potwierdza obecność naturalnych olejków.