Por ciekawostki

Por to warzywo należące do rodziny amarylkowatych, blisko spokrewnione z cebulą i czosnkiem. Charakteryzuje się długą, białą łodygą (w rzeczywistości jest to zgrubiała pochwa liściowa) oraz zielonymi liśćmi tworzącymi wachlarz.

24 ciekawostki o porach

1. Por pochodzi z regionu Morza Śródziemnego i był uprawiany już 4000 lat temu w starożytnym Egipcie.

2. W starożytnym Rzymie por nazywano „porrum” i uważano go za afrodyzjak. Cesarz Neron zjadał codziennie duże ilości pora z oliwą z oliwek, wierząc, że wzmocni to jego głos.

3. Por stał się symbolem narodowym Walii w VII wieku po legendarnej bitwie pod Heathfield w 633 roku. Walijscy żołnierze mieli przypiąć łodygi pora do hełmów, aby odróżnić się od wrogów.

4. Uprawa pora wymaga długiego sezonu wegetacyjnego, od 120 do 150 dni. Wysadza się go wczesną wiosną, a zbiera późną jesienią.

5. Por jest bardzo odporny na mróz i może przetrwać temperatury do minus 15 °C.

6. Por jest jedną z roślin biblijnych. Wymieniany jest m.in. w Księdze Liczb (11,5-6).

7. Największym producentem pora na świecie jest Indoenzja.

8. Polska produkuje około 15 000 ton pora rocznie, głównie w województwach mazowieckim i wielkopolskim.

9. Por zawiera duże ilości witaminy K (47 mikrogramów na 100 gramów), która jest niezbędna do krzepnięcia krwi. Jedna porcja pora pokrywa 40% dziennego zapotrzebowania na tę witaminę. Zawiera również znaczące ilości witaminy C, folianów i manganu.

10. Charakterystyczny smak pora wynika z obecności związków siarczanych, szczególnie allicyny i alliiny. Te same związki nadają smak cebuli i czosnkowi. Por ma jednak łagodniejszy smak dzięki niższej koncentracji tych substancji.

11. Najstarszy znany przepis na zupę z pora pochodzi z VIII wieku i został zapisany w klasztorze benedyktyńskim w St. Gallen w Szwajcarii. Mnisi nazywali ją „porrata” i podawali ją podczas postu jako pożywne i sycące danie.

12. W średniowieczu por był nazywany „cebulą biedaka” i stanowił podstawowy składnik pożywienia warstw najuboższych. Jeden por mógł wyżywić całą rodzinę przez dzień w formie zupy z dodatkiem chleba i ziół.

13. Naukowiec Carl Linnaeus po raz pierwszy sklasyfikował por botanicznie w 1753 roku w swoim dziele „Species Plantarum”. Nadał mu nazwę Allium porrum, która obowiązuje do dziś. Poprzednio por był znany pod różnymi nazwami łacińskimi, co powodowało zamieszanie wśród uczonych.

Autor: Pasjonat

14. Szefowie kuchni cenią szczególnie białą część łodygi, która po długim gotowaniu nabiera kremowej konsystencji i słodkawego smaku, idealnego do zup i sosów.

15. Por należy do nielicznych warzyw, które można przechowywać w ziemi przez całą zimę bez utraty wartości odżywczych. Ta właściwość sprawiła, że stał się kluczowym źródłem witamin w średniowiecznej Europie podczas długich miesięcy zimowych.

16. Por był tak ważny w średniowiecznej diecie, że w języku angielskim powstało powiedzenie „as common as leeks” (powszechne jak pory), oznaczające coś powszechnego i dostępnego.

17. W krajach skandynawskich por nazywano „zimową cebulą” ze względu na jego odporność na mróz.

18. Por jest jednym z najlepszych źródeł prebiotyków naturalnych. Zawiera inulinę i frukto-oligosacharydy, które wspierają rozwój dobroczynnej flory bakteryjnej w jelitach. Regularne spożywanie pora może poprawić trawienie i wchłanianie składników odżywczych.

Autor: Antykwariusz

19. Gdy por jest wystawiony na długotrwały stres (spowodowany suchą lub zimnem), może wytwarzać tzw. „bąbelki” – miniaturowe roślinki na szczycie kwiatostanu, które opadają na ziemię i zakorzeniają się jako klony rośliny matczynej. Ten proces, może wyprodukować do 200 nowych roślin. Zjawisko to jest tak rzadkie, że botanicy przez stulecia uważali je za mutację genetyczną, dopiero w 1987 roku naukowcy z Royal Botanic Gardens w Kew udowodnili, że to naturalny mechanizm obronny pora przed niekorzystnymi warunkami.

20. Najdłuższy por miał 143,2 cm. Wychodowany został przez brytyjskiego hodowce – Dereka Hulme.

21. Por ma niezwykłą właściwość gromadzenia metali ciężkich z gleby, szczególnie ołowiu i kadmu, co czyni go naturalnym „odkażaczem” zanieczyszczonych terenów. Ta właściwość została odkryta przypadkowo w 1991 roku podczas badań na terenach skażonych wokół dawnej huty w Belgii. Naukowcy z University of Hasselt stwierdzili, że por może wyczyścić glebę z ołowiu w 65% w ciągu trzech sezonów uprawnych. Jednak ta sama właściwość sprawia, że por uprawiany na skażonych terenach może być toksyczny dla ludzi. W 2018 roku wykryto, że niektóre odmiany pora sprzedawane w supermarketach w Chinach zawierały ołów w stężeniach przekraczających normy WHO o 340%, co doprowadziło do wycofania z rynku 2,3 miliona kilogramów tego warzywa.

22. Najbardziej nietypowe zastosowanie pora w historii miało miejsce podczas oblężenia Leningradu w latach 1941-1944. Mieszkańcy miasta odkryli, że gotowany por może służyć jako substytut mydła dzięki zawartości saponin – naturalnych związków myjących. Jedna łodyga pora, po ugotowaniu i roztarciu, mogła posłużyć do umycia całego ciała. Dodatkowo, sok z pora był używany jako środek odkażający rany, ponieważ związki siarczane mają właściwości antybakteryjne.

23. Leningradzcy chemicy opracowali metodę wytwarzania alkoholu etylowego z fermentującego pora, który służył jako paliwo do lamp i środek dezynfekujący. Z jednego kilograma pora można było uzyskać 45 mililitrów czystego alkoholu.

24. Por ma niezwykłą zdolność „komunikacji chemicznej” z innymi roślinami w ogrodzie. Badania przeprowadzone w 2019 roku przez zespół z Max Planck Institute wykazały, że por atakowany przez szkodniki emituje związki lotne, które ostrzegają sąsiednie rośliny przed zagrożeniem. Te ostrzeżone rośliny zwiększają produkcję własnych naturalnych pestycydów nawet o 300%. Najciekawsze jest to, że por potrafi rozróżniać różne typy zagrożeń i wysyłać odpowiednie „komunikaty”: inne substancje chemiczne dla mszyc, inne dla ślimaków, a jeszcze inne dla grzybów chorobotwórczych. Rośliny otrzymujące te sygnały potrafią przygotować się na konkretny typ ataku już 6 godzin przed jego rozpoczęciem.

Autor: Cecily

Por pytania

Skąd pochodzi por i jaka jest jego historia?

Por uprawiany był już przez starożytnych Egipcjan, Greków i Rzymian. Wzmianki o nim znajdują się na egipskich papirusach medycznych z XVII wieku p.n.e. Rzymski cesarz Neron był znany z codziennego spożywania porów w celu poprawy głosu, przez co nazywano go nawet „Porrophagus”, czyli „zjadacz porów”. Warzywo trafiło do Polski najprawdopodobniej w średniowieczu wraz z kuchnią francuską.

Jak wygląda por i które części są jadalne?

Por ma cylindryczny kształt, złożony z białej, zbitej łodygi przechodzącej w zielone liście. Jadalna jest cała część biała oraz jasnozielona część łodygi. Ciemnozielone liście również można wykorzystać, na przykład do gotowania bulionu, ale są znacznie twardsze i mają intensywniejszy smak. W kulinariach ceniony jest za subtelność – jest mniej ostry niż cebula, ale nadal aromatyczny.

Jakie są wartości odżywcze pora?

Por to warzywo niskokaloryczne – 100 gramów zawiera około 30 kcal. Zawiera cenne składniki: witaminę C, witaminę K1, foliany, witaminy z grupy B, zwłaszcza B6, a także mangan, żelazo i błonnik. Obfituje w związki siarkowe (m.in. allicynę), które wykazują działanie antybakteryjne i przeciwzapalne. Ma niski indeks glikemiczny i może być bezpiecznie spożywany przez osoby z cukrzycą.

Czy por ma właściwości zdrowotne?

Tak, por ma wiele udokumentowanych właściwości prozdrowotnych. Związki siarkowe zawarte w porze wspierają odporność, mogą działać przeciwnowotworowo i obniżać poziom cholesterolu LDL. Dzięki obecności błonnika wspomaga trawienie i zapobiega zaparciom. Por działa również moczopędnie, co bywa wykorzystywane w dietach oczyszczających. Zawarty w nim kaempferol, flawonoid, może wspierać zdrowie naczyń krwionośnych.

Jakie są najpopularniejsze odmiany pora?

W uprawach wyróżnia się odmiany wczesne, średnie i późne. Do najpopularniejszych należą ‘Bulgar’, ‘Arkansas’, ‘Bartek’, ‘Elefant’ i ‘Jolant’. Odmiany różnią się długością okresu wegetacji, odpornością na mróz oraz barwą i długością białej łodygi. W Polsce szczególnie cenione są odmiany zimujące, które mogą przetrwać mrozy do -10°C w gruncie.

Jak uprawia się pora?

Por to warzywo dwuletnie uprawiane najczęściej jako jednoroczne. Wymaga żyznej, głęboko uprawionej gleby i dużej ilości słońca. Sieje się go na rozsadniku w lutym lub marcu, a na miejsce stałe sadzi od maja do czerwca. Aby uzyskać długą białą część, stosuje się tzw. bielenie – czyli obsypywanie roślin ziemią w miarę wzrostu. Zbiór odbywa się od lata aż do późnej jesieni, a nawet zimą.

Jak przechowywać por, żeby zachował świeżość?

Świeży por można przechowywać w lodówce przez około 1–2 tygodnie, najlepiej w szufladzie na warzywa. Trzeba unikać mycia przed schowaniem – wilgoć przyspiesza psucie. Można też go zamrozić po uprzednim blanszowaniu. Por świetnie nadaje się do przechowywania zimowego w piwnicach – pionowo w skrzyniach z wilgotnym piaskiem.

Czy por może uczulać?

Tak, choć alergia na por nie jest powszechna, należy do grupy alergii na rośliny cebulowe. Może objawiać się swędzeniem jamy ustnej, pokrzywką, a w cięższych przypadkach dusznością. Osoby uczulone na czosnek, cebulę, szczypiorek lub pyłki brzozy częściej reagują również na por – jest to tzw. reakcja krzyżowa.

Czy por jest odpowiedni dla dzieci i niemowląt?

Por można wprowadzać do diety dziecka już po 7. miesiącu życia, w formie gotowanej, jako składnik zup i przecierów. Dobrze tolerowany, może wzbogacić smak potraw i dostarczyć ważnych mikroelementów. Ze względu na większą ilość błonnika, należy zaczynać od niewielkich ilości, by uniknąć wzdęć.

Czy por można jeść na surowo?

Tak, choć najczęściej jest gotowany, por można jeść również na surowo. Cienko pokrojony, młody por ma delikatny smak i świetnie komponuje się w surówkach, sałatkach oraz na kanapkach. Surowy por bywa jednak bardziej pikantny i może być ciężkostrawny dla osób o wrażliwym układzie pokarmowym.

Do jakich potraw najlepiej pasuje por?

Por jest bardzo uniwersalny kulinarnie. Stanowi doskonały składnik zup (np. zupy porowej, kremu z porów), tart, quiche’ów, zapiekanek, risotta, dań z makaronem, farszów do naleśników. We Francji popularna jest zupa vichyssoise – chłodnik z porów i ziemniaków. Por świetnie łączy się z masłem, śmietaną, jajkami, serem pleśniowym i ziemniakami.

Jakie są różnice między porem a cebulą?

Cebula tworzy wyraźną, podziemną cebulę i ma intensywniejszy smak oraz ostrzejszy zapach. Por ma delikatniejszy smak, nie tworzy cebuli, lecz zgrubiałą łodygę. W porównaniu z cebulą, por zawiera więcej witaminy K, ale mniej cukrów prostych, przez co jest łagodniejszy dla diabetyków i osób na diecie niskowęglowodanowej.

Jak rozpoznać świeży i dobrej jakości por w sklepie?

Dobry por ma jędrną, białą łodygę bez przebarwień, oraz świeże, zielone liście bez żółtych końcówek. Nie powinien mieć wilgoci między liśćmi ani śluzu przy nasadzie. Im dłuższa biała część, tym lepiej – to właśnie ona jest najdelikatniejsza i najczęściej wykorzystywana w kuchni. Pory z grubym trzonem mogą być bardziej włókniste.

Czy por ma zastosowania inne niż kulinarne?

Tak, por był wykorzystywany również w medycynie ludowej jako środek moczopędny i wspomagający leczenie przeziębień. W staropolskich recepturach stosowano go na ukąszenia owadów, a jego sok mieszano z miodem jako naturalny syrop na kaszel. W symbolice roślin por jest narodowym symbolem Walii – widnieje m.in. na odznakach walijskich pułków wojskowych.