Sezam ciekawostki

Sezam to niewielka roślina oleista (Sesamum indicum), której nasiona od tysięcy lat są cenione zarówno w kuchni, jak i w medycynie naturalnej. Choć wyglądają niepozornie – małe, płaskie, białe lub czarne ziarenka – kryją w sobie mnóstwo wartości odżywczych i bogatą historię sięgającą starożytnych cywilizacji.

18 ciekawostek o sezamie

1. Sezam to jedna z najstarszych roślin oleistych uprawianych przez człowieka. Pierwsze dowody jego kultywacji pochodzą z regionu doliny Indusu i datowane są na około 5500 lat temu. Archeologowie odkryli nasiona sezamu w stanowiskach z epoki brązu na terenie dzisiejszego Pakistanu.

2. Nazwa „sezam” pochodzi od semickiego słowa „šamšamu”, które następnie przeszło do łaciny jako „sesamum”. W starożytnej Asyrii sezam nazywano „šamaššammū”, co dosłownie oznaczało „roślina bogów”.

3. Starożytni Egipcjanie używali oleju sezamowego do mumifikacji i jako paliwa do lamp. Papirusy z okresu Nowego Państwa (około 1550-1077 p.n.e.) zawierają przepisy na leki zawierające sezam, szczególnie na problemy skórne i trawienne.

4. Sezam był tak ceniony w starożytności, że w Babilonii służył jako jednostka monetarna.

5. Roślina sezamu może osiągnąć wysokość od 0,5 do 2 metrów i wytwarza charakterystyczne strąki zwane „bivalvami”, które przy dojrzałości otwierają się z głośnym trzaskiem. To zjawisko dało początek słynnemu zwrotowi „sezamie, otwórz się” z baśni o Ali Babie.

6. Istnieje około 40 odmian sezamu, ale komercyjnie uprawia się głównie trzy: biały, czarny i brązowy. Biały sezam jest najłagodniejszy w smaku, czarny ma intensywny, orzechowy aromat, a brązowy (nieoczyszczony) zawiera najwięcej składników odżywczych.

7. Główne kraje produkujące sezam to Sudan (około 850 000 ton rocznie), Myanmar (około 750 000 ton) i Indie (około 650 000 ton). Łącznie na świecie produkuje się około 6 milionów ton sezamu rocznie.

8. W starożytnej Grecji sezam symbolizował nieśmiertelność i płodność. Panna młoda jadła ciastka sezamowe przed ślubem, aby zapewnić sobie szczęście i liczne potomstwo. Hipokrates w swoich pismach medycznych zalecał sezam jako afrodyzjak.

9. Sezam wprowadzono do Ameryki w XVII wieku przez kolonistów europejskich, ale również przez niewolników afrykańskich, którzy przemycali nasiona we włosach.

10. Pierwsze wzmianki o sezamie w literaturze medycznej pochodzą z traktatu chińskiego „Shen Nong Ben Cao Jing” z około 200 roku n.e., gdzie opisano go jako „tonizujący nerki, wzmacniający kości i wydłużający życie”. Tradycyjna medycyna chińska do dziś wykorzystuje sezam w leczeniu przewlekłych schorzeń.

Autor: Pasjonat

11. Sezam zawiera unikalny związek zwany sezamina, który stanowi około 0,5-1% masy nasion. Sezamina działa jako naturalny konserwant, chroniąc olej sezamowy przed jełczeniem przez nawet 2 lata, co czyni go jednym z najbardziej stabilnych olejów roślinnych.

12. Sezam zawiera ligany sezamol i sezamolina, które wykazują silne właściwości antyoksydacyjne. Badania laboratoryjne pokazały, że te związki mogą być nawet 500 razy silniejsze niż witamina E w neutralizowaniu wolnych rodników.

13. W tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej olej sezamowy był podstawą techniki zwanej „oil pulling” – płukania ust olejem przez 15-20 minut w celu detoksykacji organizmu. Współczesne badania potwierdziły skuteczność tej metody w redukcji bakterii chorobotwórczych w jamie ustnej.

14. Sezam zawiera wyjątkowo wysokie stężenie tryptofanu – aminokwasu będącego prekursorem serotoniny. Spożycie 100 gramów sezamu dostarcza około 370 mg tryptofanu, co stanowi 130% dziennego zapotrzebowania dorosłego człowieka.

Autor: Antykwariusz

15. Sezam jest jedyną rośliną oleistą, której olej może palić się jasnym płomieniem bez dymu! Dlatego w starożytności używano go do świętych lamp w świątyniach. Olej sezamowy ma temperaturę zapłonu 420°C, co jest znacznie wyższe niż większość innych olejów roślinnych. Co więcej, płomień oleju sezamowego pali się z charakterystycznym złotym blaskiem, który starożytni uważali za święty.

16. W Japonii do dziś używa się oleju sezamowego w tradycyjnych lampach świątynnych, a niektóre z nich płoną nieprzerwanie od ponad 1000 lat! Jedna taka lampa w świątyni Ishiyama-dera w Otsu płonie od 1200 lat bez przerwy.

17. „Czarny sezam cesarski” to wyjątkowo rzadka odmiana, która rośnie tylko w określonych regionach Korei Południowej i Chin. Jeden kilogram może kosztować nawet 500 dolarów! Różnica polega nie tylko na intensywnym, niemal czekoladowym smaku, ale także na wyjątkowej zawartości antocyjanów – tych samych związków, które nadają borówkom ich charakterystyczny kolor. Legenda głosi, że cesarz Kangxi z dynastii Qing spożywał codziennie łyżeczkę tego sezamu i dożył 68 lat (co w XVII wieku było wyjątkowo długim życiem), a jego włosy do końca pozostały czarne. Współczesne badania wykazały, że czarny sezam rzeczywiście zawiera 50 razy więcej antocyjanów niż biały!

18. Surowe nasiona sezamu są praktycznie bezsmakowe, ale wystarczy je podgrzać przez 30 sekund w suchej patelni, a uwalniają ponad 80 różnych związków aromatycznych! Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego zidentyfikowali, że kluczową rolę odgrywa tu związek zwany 2-fenyloetanotiol, który w surowym sezamie jest związany z białkami. Dopiero wysoka temperatura rozbija te połączenia, uwalniając aromat tak intensywny, że można go wyczuć nawet w stężeniu 0,00001%.

Autor: Cecily

Sezam pytania

Czy sezam jest zdrowy?

Zdecydowanie tak. Zawiera zdrowe tłuszcze, dużo błonnika, witaminy z grupy B, wapń, żelazo, magnez oraz przeciwutleniacze, takie jak sezamina i sezamol. Regularne, umiarkowane spożywanie sezamu może wspomagać układ krążenia, działać przeciwzapalnie, poprawiać stan kości i wspierać pracę mózgu. To prawdziwa perełka wśród superfoods.

Jak przechowywać sezam, by nie jełczał?

Nasiona sezamu zawierają sporo tłuszczu, dlatego mogą z czasem zjełczeć. Najlepiej przechowywać je w szczelnym pojemniku w chłodnym, suchym miejscu, a jeszcze lepiej – w lodówce lub zamrażarce, jeśli planujesz trzymać je długo. Olej sezamowy również warto chronić przed światłem i ciepłem.

Jak smakuje sezam?

Sezam ma charakterystyczny, lekko orzechowy smak, który staje się jeszcze bardziej intensywny po podprażeniu. Czarny sezam może być nieco bardziej wyrazisty i ziemisty w smaku, podczas gdy biały bywa delikatniejszy. Dobrze komponuje się zarówno z daniami słodkimi, jak i wytrawnymi.

Czym różni się czarny sezam od białego?

Oba pochodzą z tej samej rośliny, ale różnią się kolorem łupinki. Czarny sezam jest zwykle niełuskany, przez co ma więcej błonnika i lekko bardziej gorzkawy, „dziki” smak. Biały sezam to najczęściej wersja łuskana – delikatniejsza, bardziej kremowa w smaku. Oba są zdrowe, ale różnią się nieco zastosowaniem kulinarnym.

Czy olej sezamowy jest zdrowy?

Tak, ale najlepiej używać go na zimno. Tłoczony na zimno olej sezamowy zawiera dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych, witaminę E i antyoksydanty. W kuchni azjatyckiej używa się także oleju sezamowego prażonego, który ma intensywny smak i aromat – jednak warto pamiętać, że jest mniej stabilny termicznie, więc lepiej nie smażyć na nim długo.

Czy sezam może uczulać?

Niestety tak – sezam to jedno z najczęstszych alergenów pokarmowych. Reakcja może obejmować wysypkę, problemy z oddychaniem, a w ciężkich przypadkach nawet wstrząs anafilaktyczny. Dlatego osoby z alergiami powinny być szczególnie ostrożne, a producenci żywności mają obowiązek informowania o jego obecności w składzie.

Jakie dania można zrobić z sezamem?

Możliwości są niemal nieskończone. Sezam świetnie sprawdza się jako posypka do pieczywa, składnik panierki, dodatek do sałatek i dań azjatyckich. W słodkiej wersji króluje w chałwie, ciasteczkach sezamowych, granoli, a także pastach i kremach. A jeśli dodasz tahini do smoothie, zaskoczy Cię jego aksamitna konsystencja.

Czy sezam pomaga na trawienie?

Tak, jego zawartość błonnika wspiera pracę jelit, pomaga utrzymać regularność i może działać łagodząco przy problemach z zaparciami. Dodatkowo niektóre tradycyjne systemy medyczne, jak ajurweda, przypisują sezamowi działanie rozgrzewające i poprawiające metabolizm.

Czy sezam jest dobry dla wegan?

Sezam to prawdziwy skarb w diecie roślinnej – dostarcza zdrowych tłuszczów, białka roślinnego, a także wapnia, którego weganom często brakuje. Pasta tahini, czyli zmielony sezam, to idealny składnik do hummusu, sosów czy deserów. Roślinna dieta i sezam to para idealna.

Skąd pochodzi sezam?

Uważa się, że sezam pochodzi z Afryki lub Indii, a jego uprawa sięga ponad 4000 lat wstecz. Znany był w starożytnym Egipcie, Babilonii, Persji i Chinach. Współcześnie największymi producentami sezamu są Indie, Sudan, Nigeria i Birma, a uprawia się go również w Ameryce Południowej i na Bliskim Wschodzie.

Czy można samodzielnie wyhodować sezam?

Można, choć w naszym klimacie to nielada wyzwanie. Sezam potrzebuje dużo ciepła i światła, najlepiej rośnie w temperaturze powyżej 25°C i nie lubi przymrozków. Można jednak spróbować hodowli w szklarni lub jako ciekawostkę na słonecznym parapecie. Roślina ma ładne, delikatne kwiaty i jest ciekawostką botaniczną.

Dlaczego chałwa się kruszy, skoro jest z sezamu?

To zasługa sposobu przygotowania – chałwa powstaje z tahini połączonego z karmelizowanym cukrem, co tworzy charakterystyczną, kruchą strukturę. Niektórzy uwielbiają tę sypką konsystencję, inni wolą wersje bardziej zwarte, z dodatkiem miodu lub czekolady. Tak czy inaczej – to klasyka słodyczy Bliskiego Wschodu.